Lời Ban Biên Tập: Bài viết ngắn, cô đọng, một tư liệu đáng qúy đến nay chỉ còn những người lớn tuổi còn nhớ và " một mốc lịch sử của làng cần được lưu giữ và truyền lại về sau cho con cháu".
Xin cám ơn tác giả Nguyễn Văn Thuận và giới thiệu cùng bạn đọc.
Quê tôi xưa có nhiều cây đa. Tính từ đầu làng dến cuối làng có khoảng 14 đến 15 cây, đa số nằm dọc sông Nhật Lệ. Mỗi cây đa mang trong mình một câu chuyện nhưng huyền thoại nhất là cây đa “Nhà Tràn”.
Cụ Mạnh năm nay đã 95 tuổi kể: Cây đa “Nhà Tràn” có từ xa xưa lắm. Ông nội tôi nghe các cụ kể lại lúc bấy giờ (khi có cây đa) dân làng ta còn thưa thớt, mới chỉ có khoảng vài chục nóc nhà. Xung quanh góc đa là một bãi sim mua rậm rịch; tháng sáu sim chín nhiều người đến hái ăn. Cũng cách cây đa này không xa có một cái giếng tròn to, dân làng thường gọi là giếng Đa (nay là vị trí nhà chị Việt đang ở).
Cây đa này cao to nhất vùng, thân vươn thẳng, trên cùng là một tán lá rộng tựa cái tràn khổng lồ đứng tận trên Vời nhìn về vẫn thấy. Vì vậy nên người ta gọi là cây đa Nhà Tràn và dân các nơi gọi dân làng ta là dân Nhà Tràn.
Đa Nhà Tràn sống được bao nhiêu năm không ai biết chỉ biết một huyền thoại cuối đời của cây: Đêm khuya thanh vắng người ta nghe rõ ba hồi mõ rồi tiếp đến là ba hồi trống và tiếng hè, tiếng cành cây gãy. Sáng dậy bà con thấy dưới giếng một cành đa to. Cứ thế, thỉnh thoảng dân làng nghe lặp lại như trên và một cành nữa lại nằm dưới giếng cho đến một ngày không còn cành nào chỉ trơ trụi độc nhất thân cây thẳng đứng chọc trời giữa mưa nắng và lụi dần theo năm tháng.
Cây đa Nhà Tràn huyền thoại là thế. Nó đã đi vào quá khứ bao trăm năm. Tên tuổi của cây đa còn được nhắc đến ngày nay và mãi về sau nữa.
Thỉnh thoảng bà con mình gặp nhau ở nơi xa vui mừng gọi: Bà con Trần Xá – ơ dân Nhà Tràn. Mỗi lần được nghe vậy thật tự hào biết bao về một quá khứ tuyệt vời, một mốc lịch sử của làng cần được lưu giữ và truyền lại về sau cho con cháu.