ĐÌNH LÀNG TRẦN XÁ- NƠI HỘI TỤ TẤM LÒNG NGƯỜI DÂN

Làng Trần Xá được lập đã hơn 500 năm. Từ thời xa xưa, làng đã có ngôi đình, tuy nhiên, trong kháng chiến chống Pháp, đình làng đã bị phá hủy. Hiện nay làng Trần Xá đã xây dựng một ngôi đình mới,

những ngày giáp Tết làng làm lễ khai đình.

Đình làng là ngôi nhà công cộng của làng, là một biểu tượng của tính cộng đồng, dân chủ của làng, là một thiết chế văn hóa tín ngưỡng tổng hợp. Tuy nhiên, những bậc cao niên trong làng Trần Xá, xã Hàm Ninh(Quảng Ninh) còn sống đến những thập kỷ 1970, 1980 của thế kỷ trước vẫn không ai nhớ rõ đình được xây dựng năm nào. Chỉ biết ngôi đình được làm 3 gian, 2 chái dựng bên bờ sông. Đình quay hướng ra sông Nhật Lệ, bên kia sông là dãy Trường Sơn. Đến năm 1939, đình được làng trùng tu lại với mỗi cột gỗ lim 3 con trâu to khỏe mới kéo nổi, mỗi cột to đến mức một người choàng tay không xuể. Hàng năm, mỗi dịp Tết Nguyên đán, đêm giao thừa mọi nhà đều có người đến đình làng thắp hương tế lễ Thành Hoàng cùng các vị tiền linh khai canh, khai khẩn. Các đinh tráng trong mỗi gia đình, khi nhỏ được cha dẫn đến đình để học lễ nghi, học những thuần phong mỹ tục, đạo lý làm người, cấm kỵ những việc làm thất đức, hỗn xược, xấu xa. Những việc làm như thế, có tác dụng rất lớn, giáo dục hành vi, đạo đức, tình cảm, nếp sống của mỗi con người, của cả cộng đồng. Cùng với Tết Nguyên đán, làng còn có truyền thống cứ mỗi dịp “xuân thu nhị kì”, vào những lúc trời đẹp và nông nhàn làng đều tế lễ, cúng bái ở đình để cầu nguyện cho mọi con dân trong làng mạnh khỏe, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, nhà nhà ấm no, hạnh phúc. cầu cho quốc thái dân an. Sau đó, làng tổ chức hội diễn văn nghệ hò khoan đối đáp, hò giả gạo, chèo cạn và tổ chức các trò chơi dân gian như đánh bài chòi, kéo co, chơi đu.

Trong những năm kháng chiến chống thực dân Pháp, ngoài việc giải quyết công việc của làng dựa theo lệ làng hoặc hương ước, đình làng Trần Xá còn là nơi họp bàn kế hoạch hợp đồng đánh giặc. Sau khi lệnh Tổng khởi nghĩa cướp chính quyền được ban hành, đêm 21/8/1845, tại đình làng lực lượng thanh niên cứu quốc và quần chúng nhân dân trong thôn tổ chức cuộc họp vạch phương án tham gia cùng bộ đội chủ lực, du kích và quần chúng nhân dân trong huyện khởi nghĩa cướp chính quyền ở Phủ Quảng Ninh và tỉnh lỵ Quảng Bình vào sáng ngày 23/8/1945. Từ cuối năm 1945 đến giữa tháng 8 năm 1949, ngôi đình được chính quyền cách mạng sử dụng làm Bệnh viện quân đội của Mặt trận Trị Thiên chống Pháp. Để ứng phó với phong trào chiến tranh du kích ở huyện Quảng Ninh nói chung, ở thôn Trần Xá và các thôn trong xã Hàm Ninh nói riêng đang lên mạnh, ngày 20/8/1949, thực dân Pháp buộc phải rút quân ở đồn Trần Xá sang đóng thêm đồn ở Đuồi Diện, Cồn Dừa thuộc xã Hiền Ninh. Được biết, đây là thời điểm đình làng bị đốt phá( du kích ta đốt trước, sau đó địch mới rút quân).

Đình làng Trần Xá mới xây dựng

“Cây đa, bến nước, sân đình” đã đi vào tâm khảm, nổi nhớ của biết bao thế hệ con cháu của làng. Nó trở thành hoài niệm của những người con xa xứ, luôn đau đáu nhớ về quê cha đất tổ. Sau mấy chục năm quê hương không còn hình bóng đình làng, mỗi lần về thăm quê, bà Nguyễn Quý Định- con gái của làng sinh sống ở Thành phố Hồ Chí Minh luôn nguyện mong làng xây được một ngôi đình mới để được thắp nén giang bái tạ ơn trên, thần khai khẩn, hậu khai canh. Lần về quê đầu năm 2013, sau khi bàn bạc, thống nhất với làng về việc làm đình, gia đình bà Nguyễn Quý Định ủng hộ làng 50 nghìn đô (tương ứng 1,1 tỷ đồng Việt Nam). Cùng với tấm lòng vàng của gia đình bà Nguyễn Quý Định, mỗi hộ gia đình ở trong làng cũng đã hưởng ứng, đồng thuận đóng góp 300 nghìn đồng; nhiều con em trong làng đang công tác, sinh sống trên mọi miền quê và làm ăn ở nước ngoài đã hướng về cội nguồn, người nhiều, người ít gom góp kinh phí để làng xây đình. Trong đó, phải kể đến những mạnh thường quân tiêu biểu, đó là: chị Nguyễn Thị Diệp- Trung ở Đồng Hới ủng hộ 100 triệu đồng, anh Nguyễn Văn Khương- Thảo ở Vũng Tàu ủng hộ 50 triệu đồng và 100% tiền thiết kế công trình...Bên cạnh đó, nhiều cá nhân, nhiều nhóm đồng hương cũng đã ủng hộ nhiều bộ thờ, tế tự quý, có giá trị hàng trăm triệu đồng.
Trong lần ra cúng lễ 49 ngày cậu ruột- Đại tướng Võ Nguyễn Giáp, bà Nguyễn Quý Định tiếp tục hỗ trợ trên 200 triệu đồng để làng xây thêm cổng tam quan, tường rào và khánh thành công trình đình làng. Sau gần 7 tháng thi công, ngày 20 tháng chạp năm Quý Tỵ, làng tổ chức lễ khánh thành đình làng. Đình tọa lạc nơi trung tâm văn hóa của làng, hướng về ngã ba sông Kiến Giang- Đại Giang- Nhật Lệ. Đình nay vẫn giữ được nét truyền thống, xây dựng 3 gian, 2 chái như đình xưa. Trong đình hội tụ những mô típ trang trí tuyệt hảo vừa hiện thực, vừa cách điệu và đồ họa; có các câu đối, hoành phi được chạm trổ bởi các nghệ nhân khéo tay. Trong đình cũng cung tiến những bộ lễ tế tự quý, uy nghiêm. Trước đình có sân, bình phong, hồ cạn và cổng tam quan kiểu tứ trụ thế vững chải, uy phong. Đây là công trình mang đậm dấu ấn văn hóa, độc đáo và tiêu biểu cho kiến trúc điêu khắc truyền thống. Đình có vốn đầu tư, chung tay góp sức của cả cộng đồng dân làng trên 2,2 tỷ đồng, là công trình kiến trúc lớn nhất của làng từ xưa đến nay, nó là hiện thân văn hóa của làng Trần Xá.
Tết Nguyên đán Giáp Ngọ vừa qua, tại ngôi đình, làng Trần Xá tổ chức trọng thể văn hóa tính ngưỡng và lễ hội mừng Tết, vui xuân.

Tác giả bài viết: THÁI TOẢN