NHỚ DÒNG SÔNG TUỔI THƠ

Trang website langtranxa.vn nhận được bài viết gửi tặng của tác giả có tên trên fb Lan Lê quê ở xã Xuân Thủy, Lệ Thủy Quảng Bình hiện đang sinh sống và công tác tại Đà Nẵng với lời nhắn gửi:
"Em chưa về Trần Xá quê anh
Để được nghe xôn xao gió chiều Nhật Lệ hát
Nhưng Lệ Thủy, Quảng Ninh cùng chung dòng nước mát
Quê mẹ Quảng Bình nghĩa nặng tình sâu".
Và lời bình của Trưởng ban Biên tập:
" Một bài hồi ký chân thực và xúc động đến nao lòng của một người con sinh ra và lớn lên bên bờ sông Kiến Giang, một hoạt cảnh long lanh nhiều sắc màu của những kỷ niệm về quê hương với tuổi thơ vừa êm đềm vừa dữ dội mà tha thiết. Tác phẩm có bố cục chặt chẽ, lưu loát, giàu tính tượng hình, tượng thanh lôi cuốn người đọc".
Trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc./.
Nhìn những đứa trẻ trai gái nô đùa tắm mưa trước sân nhà hàng xóm trong cơn mưa chiều trút nước xối xả, tạo vô vàn bong bóng dưới mặt đường nhựa đen, tôi nghĩ có lẽ mưa to kéo dài lắm đây .

Tôi vẫn đứng bên khung cửa sổ ngắm nhìn lũ trẻ tắm mưa. Đôi lúc bọn trẻ nhảy cẩng, múa may và hét to lên khi có đứa dùng chân tạt vũng nước dưới sân bay lên tung tóe, rồi cùng nhau cười vang nghiêng ngả ngoài sân. Có tiếng cô bé khóc mếu máo vì bị tạt nước sình lên mặt, tôi mỉm cười và ký ưc tuổi thơ bỗng dưng trôi bồng bềnh về trong tâm trí tôi mãnh liệt...

Tôi sinh ra ở làng Hoàng Giang, nằm ven dòng sông Kiến Giang, xã Xuân Thủy, huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình. Dòng sông quê tôi không thơ mộng bằng dòng Hương Giang, không dữ dội như dòng sông Đà ngoài Bắc, không mênh mông như dòng Nhật Lệ. Nhưng nó cũng tạo biết bao niềm cảm hứng cho nghệ sĩ sáng tác nên những vần thơ, nốt nhạc, đã đi vào tâm hồn của bao thế hệ người dân Lê Thủy quê tôi. Kiến Giang của tôi nhỏ bé, hiền hòa uốn lượn mềm mại như một dải lụa đào. Nó lặng lẽ ngày đêm chở nặng phù sa bồi đắp cho đôi bờ xanh tươi, màu mỡ. Dòng nước ngọt ngào của Kiến Giang như dòng sữa mẹ, đã tắm mát cho những cánh đồng Lệ Thủy suốt bao đời thẳng cánh cò bay; cho màu xanh thướt tha, bất tận của những cánh đồng lúa bao la chạy tít tận chân trời; cho những cánh đồng lúa dậy thì con gái phơi phới, xanh mượt lung linh dưới nắng hoa vàng; cho màu vàng lúa chín óng ả ngả rạp mỗi khi cơn gió lùa qua, thoang thoảng mùi hương đồng cỏ nội thơm ngạt ngào báo hiệu mùa bội thu, báo hiệu những vụ mùa gặt đã đi vào ca dao từ ngàn đời:

“Nhất Đồng Nai, nhì hai Huyện”
Và “Lệ Thủy gạo trắng nước trong
Ai về Lệ Thủy thong dong con người”
Sông Kiến Giang là một trong hai chi lưu của sông Nhật Lệ. Cũng như sông Hương đã đi trong âm vang của dãy Trường Sơn hùng vĩ mà phía thượng nguồn của nó giáp với nước bạn Lào. Về phía hạ nguồn hợp lưu với dòng Long Đại của Quảng Ninh rồi hòa với nhau cùng về với dòng sông Nhật Lệ trôi ra biển lớn. Nhưng nếu như sông Đà “Chúng thủy đông giai tẩu. Đà giang độc bắc lưu” (Mọi con sông đều chảy về đông, chỉ có sông Đà ngược bắc), thì Kiến Giang cũng đặc biệt không kém, bởi sông Kiến Giang cũng chảy theo hướng đông bắc, trong khi hầu hết sông của Việt Nam đều chảy theo hướng đông nam. Vì vậy mà nó còn có tên gọi là “ Nghịch hà”.
Nhưng chẳng cần biết là “nghịch hà” hay gì gì đi nữa, thì tôi chỉ biết Kiến Giang là dòng sông của lịch sử, của văn hóa vùng quê Lệ Thủy. Dòng sông nơi sản sinh ra những điệu hò trong lao động của những con người hiền hòa chất phác và gắn liền với điệu hò khoan Lệ Thủy ngọt ngào, say đắm lòng người... Một điệu dân ca, một nét văn hóa vừa được Nhà nước công nhận là di sản văn hóa cấp Quốc gia. Bên dòng sông này đã có biết bao người con ưu tú của quê hương, dân tộc ra đời. Họ cũng đã được tắm mát và lớn lên từ dòng sữa của sông mẹ Kiến Giang và điệu hò khoan mê đắm bao đời. Dòng sông chở đầy biết bao kỷ niệm tuổi thơ của bao nhiêu thế hệ người dân Lệ Thủy. Dòng nước mát ngọt ngào đã thấm vào máu thịt, đã tắm mát tuổi thơ và nuôi lớn biết bao đời người. Những lúc tất bật bon chen nơi phố thị, ta thèm lắm được một lần tắm mát trên bến sông quê. Ôi! Kiến Giang của tôi...
Cứ mỗi bình minh, mặt sông như được dát một lớp vàng, lấp lánh trải dài. Tiếng gõ mõ đuổi cá của những thuyền chài vang vọng lan rộng mặt sông. Buổi sáng, nhất là mùa hè trên sông náo nhiệt mát lành. Cúi xuống dòng nước trong xanh, hai bàn tay bụm lại vốc một vốc nước sông phả vào mặt và chao ôi! mát rượi đến tận tâm hồn để ta quên hết mọi nóng bức, oi ả của mùa hè.
Buổi trưa, bọn trẻ chúng tôi không ngủ, trốn mẹ ra góc vườn dưới bờ tre hái những bông tre chơi chọi nhau, rồi cãi nhau ầm ĩ. Chơi chán lại trèo cây vặt những trái mít vừa mới nhú đem chấm muối ăn, chát nghẹn ứ tận cổ mà chúng tôi vẫn thấy ngon lành. Hết hái mít lại trèo khế chua, có lần bị kiến cắn sưng hết cả mắt nhưng đâu có chừa, có sợ... Ăn khế hết, cả bọn lại đầu trần với nước da đen nhẻm, chân đất chạy dọc bờ sông, vin cành hái bông giêng giếng, gai cào xước cả tay chân nhưng chẳng hề sợ gì hết. Bọn con trai lại trèo cây duối hái quả, con gái đứng dưới ngả vạt áo hứng những trái duối chín vàng ươm rồi tranh nhau ăn ngấu nghiến. Tôi không biết vùng quê khác gọi bông giêng giếng và cây duối là gì?
Hết ăn uống, leo trèo lại rủ nhau xuống tắm sông. Bọn con trai leo lên cây cừa ở cành cao nhất để nhảy cho xa, bọn con gái không dám leo cây thì đứng sau lái thuyền nhảy ùm ùm xuống nước. Cả bọn bơi ra giữa sông, đứa nào đứa nấy uống một bụng nước no kềnh, mát ngọt, cười vang giữa sông trưa, rồi thi nhau lặn một hơi thật dài xem ai vào bờ nhanh nhất. Ngày đó chẳng ai dạy chúng tôi kỹ năng bơi lội, nhưng không hiểu sao đứa nào cũng bơi giỏi. Có lẽ đó là bản năng của dân vùng sông nước. Bọn con trai lặn nhanh, lên bờ trước, có lần chúng nó thu vơ hết quần áo của bọn con gái đem đi giấu. Cả đám con gái đứng kêu gào dầm nước dưới sông cả buổi, chẳng đứa nào dám lên, đã vậy lũ con trai chúng nó không tha mà còn đua nhau lêu lêu…cười như nắc nẻ rồi mới đem trả áo quần lại. Có những buổi mẹ gọi về mắng cho cả bọn một trận, cấm không cho đi tắm sông buổi trưa vì kiêng cữ. Người lớn bảo tắm sông buổi trưa và buổi chạng vạng sẽ bị ma rào (Có địa phương gọi là ma da) bắt. Lũ chúng tôi chẳng hiểu ma rào là gì và chẳng thấy ma quỷ nào, chỉ thấy một bọn con nít vui đùa vỡ cả mặt sông. Những tiếng cười hồn nhiên, giòn tan vang vọng đến vô biên, bến bờ hạnh phúc...
Mỗi buổi chiều về, mọi bến sông rộn ràng nghe vui như hội. Già, trẻ, lớn, bé, trai, gái hết thảy đều xuống tắm sông. Tiếng cười nói rôm rả vang mãi cho đến khi choạng vạng tối và các nhà đã lên đèn.
Chao ôi! Nhớ đến nao lòng những đêm trăng thanh, bọn nhóc chúng tôi theo các anh chị ra sông cùng nghe hò đối đáp giao duyên. Các nam thanh nữ tú hai bên bờ sông hò đối đáp với nhau, vậy mà có người đã nên duyên vợ chồng từ những điệu hò khoan Lệ Thủy. Chúng tôi nghe riết rồi cũng thuộc vài câu thấy hay, ngọt ngào, quyến rũ mà vì bé quá chẳng hiểu mô tê chi nội dung của câu hò, vậy mà cũng cứ ngân nga…
Ơ khoan ơi là hố khoan ơi hò khoan…
- Thiếp gặp chàng dạ mừng hớn hở
Chàng gặp thiếp như hoa nở trên bồn
Nghiêng tai mà hỏi với trai khôn
Thầy mẹ ở nhà đã sửa chậu xây bồn mô chưa?
- Anh nỏ thiếu chi nơi màn loan chiếu kế
Nỏ thiếu chi nơi mà cao bệ dài giường
Em đừng chê anh nghèo mà tráo đấu lường thưng
Em đừng nghe thầy với mẹ khiến em đừng thương anh…
Những điệu hò cứ thế thấm đẫm tâm hồn trẻ thơ và đi vào cả trong giấc ngủ. cứ thế theo chúng tôi khôn lớn trưởng thành.
Kiến Giang, mùa hè hai bên triền sông nở vàng bông giêng giếng. Cây giêng giếng thân leo, có gai, mọc thành từng bụi dọc hai bờ sông có khi sà xuống trùm lên cả mặt nước. Mỗi cơn gió nam về hoa giêng giếng rụng rơi vàng cả một khoảng sông, đẹp đến nao lòng. Có những năm hạn hán khắc nghiệt nước sông khô cạn, đáy sông trơ đầy sỏi cát, dân hai bờ qua lại không cần đò ngang mà lội bộ cũng đến được bờ bên kia.
Tháng chín, mùa thu về dòng sông hiền hòa, trong xanh nhưng tưng bừng, náo nhiệt bởi Lễ hội đua thuyền truyền thống mừng tết Độc lập. Hai bên bờ sông cờ hoa rực rỡ, giữa sông các đội thuyền đua nam nữ tay chầm, tay chèo mải miết cho hành trình về đích trong tinh thần thượng võ. Người trên bờ chen nhau cổ vũ nồng nhiệt. Những âm thanh náo nhiệt phát ra từ những chiếc mõ, trống, thậm chí cả thau chậu, soong nồi làm cho ai nấy đều háo hức. Rồi những lá cờ, những chiếc nón lá ra sức mà vẫy, mà ngoắc để cổ vũ cho đội mình. Chao ôi! vui không kể hết. Có lẽ không có dòng sông nào mà ngày tết Độc lập vui như dòng Kiến Giang quê tôi!
Nhưng những ngày bão lũ dòng sông cũng đáng sợ. Mặt sông như rộng thêm ra, nước thượng nguồn cuồn cuộn đổ về, nước sông đục ngầu như giận dữ, cuốn theo những cây rừng, lá củi mà quê tôi gọi là rều. Mùa lũ dân quê thường đi vớt rều để sau phơi khô làm củi đun. Lũ qua, mặt sông lại êm dịu, hiền hòa và lắng đọng những phù sa.
Triền sông quê lại vàng tươi màu hoa cải mỗi mùa đông đến. Khi mọi cảnh vật đều run rẩy trước cái mưa phùn gió bấc thì hoa cải vẫn cười ru mình với gió đông. Chúng tôi thường bẻ những bông hoa cải bó thành từng bó nhỏ, đem cắm vào chai thủy tinh, vỏ chai rượu hoặc chai gì có thể, để chưng làm cảnh. Hoa cải dậy lên mùi nồng nồng mà hăng hăng rất quê, kiểng khó quên.
Rồi mùa xuân sang, trên sông lại rộn rã những chuyến đò ngang chở người đi chợ sắm tết. Đã bao lần tôi đứng trên bến sông ngóng chờ mẹ đi chợ về, ngẩn ngơ ngắm những bông cải vàng nở muộn mà bâng khuâng nghĩ về một loài hoa dân dã, mỏng manh…
Cứ thế, qua bốn mùa chúng tôi lớn lên trong điệu hò khoan của mẹ và trong dòng nước mát ngọt lành của dòng Kiến Giang yêu dấu thân thương.
Cho dù lớn lên, rời xa quê nhà theo học trường đại học sư phạm Huế, lấy chồng và sinh sống đi dạy học tại Thành Phố Đà Nẵng, nhưng chúng tôi vẫn luôn nhớ mãi những kỷ niệm bên bến sông quê. Khi trưởng thành cho dù mỗi đứa một nơi, và đã đi qua bao miền quê, gặp bao nhiêu con sông rộng dài và thơ mộng. Nhưng có lẽ trong ký ức của mỗi người Lệ Thủy chúng tôi, không có dòng sông nào đẹp bằng dòng sông kỷ niệm tuổi thơ.
Lúc này đây, giữa chốn phồn hoa đô thị tôi vẫn da diết một niềm nhớ về làng quê, nơi có con sông đong đầy tuổi thơ. Tôi vẫn tha thiết giá như một lần được trở về ngụp lặn trong dòng nước mát lành của sông quê hương để quên hết bao nỗi muộn phiền, lo toan trong cuộc sống.
Ước gì trở lại ngày xưa, thời thơ ấu với những nụ cười của một thuở bình yên nơi làng quê bên dòng sông chảy dài êm ả vô tư.